ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ, 27 ਅਕਤੂਬਰ, 2025 : ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਵੀ ਸਕੂਲ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਸਿਰਫ਼ ਇਸ ਲਈ ਕਰਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਕਿ ਪ੍ਰੀਖਿਆ ਵਿੱਚ ਚੰਗੇ ਨੰਬਰ ਆ ਜਾਣ, ਭਾਵੇਂ ਵਿਸ਼ਾ ਸਮਝ ਵਿੱਚ ਆਇਆ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਨਹੀਂ, ਤਾਂ ਹੁਣ ਸਾਵਧਾਨ ਹੋ ਜਾਓ! ਕੇਂਦਰੀ ਸੈਕੰਡਰੀ ਸਿੱਖਿਆ ਬੋਰਡ (Central Board of Secondary Education – CBSE) ਹੁਣ ਪੜ੍ਹਾਈ ਅਤੇ ਪ੍ਰੀਖਿਆ ਦੇ ਰਵਾਇਤੀ ਤਰੀਕਿਆਂ (traditional methods) ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਬਦਲਾਅ (revolutionary change) ਲਿਆਉਣ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਹੁਣ ਸਿਰਫ਼ ਰੱਟਾ ਲਾ ਕੇ (rote learning) ਪਾਸ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਲਈ ਅੱਗੇ ਦੀ ਰਾਹ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਹੈ।
ਨਵੀਂ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਿੱਖਿਆ ਨੀਤੀ (National Education Policy – NEP) 2020 ਤਹਿਤ, CBSE ਜਲਦੀ ਹੀ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਆਨਲਾਈਨ ਪਲੇਟਫਾਰਮ (online platform) ਲਾਂਚ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਹੈ। ਇਸ ਪਲੇਟਫਾਰਮ ਦਾ ਮਕਸਦ ਇਹ ਪਰਖਣਾ ਹੋਵੇਗਾ ਕਿ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੇ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਨੂੰ ਕਿੰਨੀ ਡੂੰਘਾਈ ਨਾਲ ਸਮਝਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਉਸ ਗਿਆਨ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਅਸਲ ਜ਼ਿੰਦਗੀ (real-life situations) ਵਿੱਚ ਕਿਵੇਂ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਪਹਿਲਕਦਮੀ ਨਾਲ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਭਵਿੱਖ ਦੀਆਂ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਅਤੇ 21ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਹੁਨਰਾਂ (21st Century Skills) ਲਈ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇਗਾ।
ਪ੍ਰੀਖਿਆ ਹੁਣ ‘ਡਰ’ ਨਹੀਂ, ‘ਸਿੱਖਣ ਦਾ ਹਿੱਸਾ’
CBSE ਦੀ ਇਸ ਨਵੀਂ ਯੋਜਨਾ ਵਿੱਚ, ਪ੍ਰੀਖਿਆ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਾਈ ਦਾ ਅੰਤਿਮ ‘ਡਰਾਉਣਾ’ ਪੜਾਅ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਸਿੱਖਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ (learning process) ਦਾ ਇੱਕ ਅਨਿੱਖੜਵਾਂ ਅੰਗ ਮੰਨਿਆ ਜਾਵੇਗਾ। NEP 2020 ਦੀਆਂ ਸਿਫ਼ਾਰਸ਼ਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਮੁਲਾਂਕਣ (assessment) ਦਾ ਤਰੀਕਾ ਬਦਲਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੇ ਸਮੁੱਚੇ ਵਿਕਾਸ (holistic development) ‘ਤੇ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦਰਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ।
ਪੇਸ਼ ਹੈ SAFAL: ਹੁਣ ਹੋਵੇਗੀ ਸਮਝ ਦੀ ਅਸਲੀ ਪਰਖ
ਇਸੇ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ, ਬੋਰਡ ਜਮਾਤ 3, 5 ਅਤੇ 8 ਦੇ ਸਾਰੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਲਈ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਮੁਲਾਂਕਣ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਨਾਮ ਹੈ SAFAL (Structured Assessment for Analyzing Learning)।
1. ਕੀ ਹੈ SAFAL? ਇਹ ਇੱਕ ਆਨਲਾਈਨ ਪ੍ਰੀਖਿਆ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਹੈ।
2. ਮਕਸਦ: ਇਸਦਾ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਰੱਟਾ ਲਾਉਣ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਦੀ ਬਜਾਏ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਬੁਨਿਆਦੀ ਸਮਝ (Core Concepts), ਗਿਆਨ ਦੀ ਸਹੀ ਵਰਤੋਂ (Application of Knowledge) ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੋਚ-ਵਿਚਾਰ ਤੇ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਕਰਨ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ (Higher-Order Thinking Skills) ਨੂੰ ਪਰਖਣਾ ਹੈ।
3. ਫਾਇਦਾ: ਇਸ ਨਾਲ ਸਕੂਲਾਂ ਨੂੰ ਹਰ ਬੱਚੇ ਦੀ ਤਾਕਤ ਅਤੇ ਕਮਜ਼ੋਰੀਆਂ ਬਾਰੇ ਸਟੀਕ ‘ਡਾਇਗਨੌਸਟਿਕ’ ਜਾਣਕਾਰੀ (Diagnostic Information) ਮਿਲੇਗੀ। ਇਸ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ, ਸਕੂਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਬੱਚਿਆਂ ‘ਤੇ ਸਿੱਧਾ ਧਿਆਨ (Targeted Intervention) ਦੇ ਸਕਣਗੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਦਦ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ, ਅਤੇ ਅਧਿਆਪਕ ਆਪਣੇ ਪੜ੍ਹਾਉਣ ਦੇ ਢੰਗਾਂ (teaching methodologies) ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ ਕਰ ਸਕਣਗੇ।
ਜਮਾਤ 6-10 ਲਈ ਵੀ ਬਦਲਿਆ ਪੈਟਰਨ (Competency-Based Assessment)CBSE ਨੇ ਹੇਠਲੀਆਂ ਜਮਾਤਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ, ਜਮਾਤ 6 ਤੋਂ 10 ਲਈ ਵੀ ਯੋਗਤਾ-ਅਧਾਰਿਤ ਮੁਲਾਂਕਣ ਢਾਂਚਾ (Competency-Based Assessment Framework) ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।
1. ਫੋਕਸ: ਇਸ ਵਿੱਚ ਵਿਗਿਆਨ (Science), ਗਣਿਤ (Maths) ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ (English) ਵਰਗੇ ਮੁੱਖ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ‘ਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।
2. ਉਦੇਸ਼: ਇਸਦਾ ਟੀਚਾ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ਼ ਕਿਤਾਬੀ ਗਿਆਨ ਭਰਨਾ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਆਲੋਚਨਾਤਮਕ ਸੋਚ (Critical Thinking) ਅਤੇ ਸਮੱਸਿਆ-ਹੱਲ ਕਰਨ ਦੇ ਹੁਨਰ (Problem-Solving Skills) ਵਿਕਸਿਤ ਕਰਨਾ ਹੈ।
Technology ਦਾ ਹੋਵੇਗਾ ਭਰਪੂਰ ਇਸਤੇਮਾਲCBSE ਦੀ ਇਹ ਪਹਿਲ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਵਾਰ ਦਾ ਬਦਲਾਅ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਸਿੱਖਿਆ ਦੀ ਗੁਣਵੱਤਾ (quality of education) ਨੂੰ ਲਗਾਤਾਰ ਬਿਹਤਰ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਇੱਕ ਸੋਚੀ-ਸਮਝੀ ਯੋਜਨਾ ਹੈ।
1. ਡਿਜੀਟਲ ਪਲੇਟਫਾਰਮ: ਨਵਾਂ online platform ਅਧਿਆਪਕਾਂ, ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਅਤੇ ਮਾਪਿਆਂ (parents) ਨੂੰ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ (performance) ਸੁਧਾਰਨ ਲਈ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਫੀਡਬੈਕ (detailed feedback) ਦੇਵੇਗਾ।
2. AI ਦਾ ਰੋਲ: ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ, ਆਰਟੀਫੀਸ਼ੀਅਲ ਇੰਟੈਲੀਜੈਂਸ (Artificial Intelligence – AI) ਵਰਗੀਆਂ ਤਕਨੀਕਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੀ ਤਰੱਕੀ (progress) ‘ਤੇ ਨਜ਼ਰ ਰੱਖੀ ਜਾਵੇਗੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਹੀ ਕਰੀਅਰ (career path) ਚੁਣਨ ਵਿੱਚ ਵੀ ਮਦਦ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ।ਸਿੱਖਿਆ ਮੰਤਰਾਲੇ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਬਦਲਾਅ ਭਾਰਤ ਦੀ ਰਵਾਇਤੀ ਪ੍ਰੀਖਿਆ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨੂੰ ਆਧੁਨਿਕ ਬਣਾਉਣਗੇ ਅਤੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਸਿਰਫ਼ ਅੰਕਾਂ ਦੀ ਦੌੜ ‘ਚੋਂ ਕੱਢ ਕੇ ਜੀਵਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਕਰਨਗੇ।
